CBS’NE KAYNAK OLMAK ÜZERE GRAFİK OLMAYAN VERİLERİN STANDARTLAŞTIRILMASI

Prof. Dr. İbrahim BAZ^*

Arş. Gör. İsmail Rakıp KARAŞ^*

ÖZET:

Bazı araştırmalara göre, bir CBS için veri toplamanın toplam maliyete oranı %60-80 düzeyindedir. Bu yüzden bir CBS’nin ihtiyacı olan veriyi ilk elden toplamak yerine, mevcut verilerden yararlanmak daha akılcı bir yöntemdir. Bunun yolu ise, dönüştürme işlemlerini otomatik olarak yapacak veri çevirici yazılımlar geliştirmektir.

Bu bildiride, bir CBS’nin en önemli ayağı olan veri kavramı üzerinde durularak, veri dönüştürmeye yönelik gerçekleştirilen uygulama ve sonuçları hakkında bilgi verilmektedir. Geliştirilen yorumlayıcı programlar sayesinde farklı formatlardaki sözel veriler dönüştürülmüş ve belirlenen standartta bir araya getirilmiştir. Söz konusu formatlar; matbu halde, kağıt üzerinde bulunan sözel veriler, ülkemizde yaygın olarak kullanılan uygulama programlarına ait veri dosyaları ve Excel ve Access formatındaki örnek kayıtlardır. Matbu verilerin sayısallaştırılmasında “Optik Karakter Tanıma Sistemleri” kullanılmıştır. Uygulama programlarına ait dosyalar, söz konusu yazılımlar kullanılarak gerçekleştirilen imar uygulamalarının sonucunda üretilen sözel verilerdir.

1. GİRİŞ

^(*) Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Müh. Fak.

Mekana dayalı verilerin yönetim ve organizasyonu “Coğrafi Bilgi Sistemleri”nin konusunu oluşturmaktadır. Bir CBS kurulumunda en çok zaman alan ve külfetli aşama ise verilerin toplanmasıdır. Verinin ilk elden toplanması pahalı bir yoldur. Bu yüzden herhangi bir kuruluş için, ihtiyaç duyduğu veriyi ilk elden, en baştan toplamak yerine, mümkün olduğunca, halihazırdaki verilerinden ve o veriye sahip olan başka kaynaklardan elde etmek ve bunları, belirlenen standartlara dönüştürmek çok daha ekonomik, hızlı ve verimli bir yöntemdir. Bunun için, dönüştürme işlemlerini hızlı ve otomatik olarak yapacak veri çevirici yazılımların üretilmesi, geliştirilmesi gerekmektedir.

Bu bildiride, bir CBS’nin en önemli ayağı olan veri kavramı üzerinde durularak, veri dönüştürmeye yönelik gerçekleştirilen uygulama ve sonuçları hakkında bilgi verilmektedir.

2. VERİ SAKLAMA VE İŞLETİM YÖNTEMLERİ

Verilerin bilgisayar ortamında saklanmasında kullanılmakta olan yöntemlerden biri ve en eskiye dayananı dosyalama yöntemidir. Günümüzde ise çok daha üstün şartlarda bu işlemi yerine getiren “veri tabanı” adı verilen sistemler geliştirilmiş olmasına rağmen, basit yapısı ve doğrudan ulaşılması gibi sebepler yüzünden, bazı uygulamalarda dosyalama yöntemi hala tercih edilebilmektedir.

Dosyalama işleminde veriler bir yada birden fazla dosyalar halinde, direk olarak kayıt ortamında saklanmakta, uygulama programları vasıtası ile üzerlerinde işlem (kayıt, sorgu, düzeltme, silme) yapılmaktadır. Verilerin dosyalama yöntemi ile organizasyonunda her bir uygulama programı veri dosyalarına doğrudan erişmektedir. Uygulama programları hazırlanırken, verinin kayıt şeklinden, yerine kadar kayıt ortamındaki her türlü işlemin düşünülmesi, kontrol altında tutulması ve saklama işleminin ona göre tasarlanması gerekmektedir. Başka bir deyişle, söz konusu programlar tasarlanırken verilerin dosyalara nasıl depolanacağının bilinmesi zorunlu olup program içinde veri dosyasına erişim için gerekli tüm komutlar yer almalıdır. Bu durum çok sayıda tekrara sebep olmaktadır. Veri dosyalarında herhangi bir değişiklik yapıldığında, erişimi sağlayan komutlar da, her bir uygulama programında ayrı ayrı düzeltilmelidir [2]. Diğer taraftan veri dosyalarının, bir ağ ortamında, farklı kullanıcılar tarafından, farklı uygulama programlarınca paylaşılması halinde güvenlik açısından problemler ortaya çıkmaktadır. Bu durumda verilerin denetimi ve emniyeti ya tam olarak sağlanamamakta yada çok uğraşmayı gerektirmektedir. Hangi kullanıcının veriye erişimi mümkün, hangisi veriyi değiştirmeye yetkili vb. hususların çok iyi düşünülüp planlanması ve uygulama programlarında tek tek belirtilmesi gerekmektedir.

Veri tabanı; birbirinden bağımsız bir çok uygulamada ortaklaşa kullanılmak amacıyla verilerin, gereksiz yinelemelerden arınmış, doğruluğu, tutarlılığı, gizliliği ve güvenliği sağlanmış olarak özel tekniklerle depolanmasını, güncellenmesini ve erişilmesini, genellikle kullanıcının kolayca öğrenebileceği özel diller aracılığıyla sağlayan bir yazılım sistemidir [5].

Veri tabanı kavramı, bilgi işlem dünyasında uzun tecrübe ve aşamalardan sonra ulaşılmış bir kavramdır ve klasik dosya yönetimine bir alternatif olarak, geniş kapasiteli, hızlı, büyük veri yığınlarını taşıyıp saklayabilen donanımlar ile bunlara uygun, kapsamlı, ağ ortamının isteklerine cevap veren, yazılımların geliştirilmesinin sonucu ortaya çıkmıştır. Veri tabanı yönetiminde prensip olarak veri-uygulama bağımsızlığı vardır; yani bir kez oluşturulmuş verilere teorik olarak her tür programlama dili yada uygulama programı ile erişme imkanı vardır [8].

Veri tabanı sistemi, veri tabanı ve bunu yöneten özel bir yazılımdan oluşur. Bu özel yazılım veri tabanı yönetim yazılımı/sistemi (VTYS) adını alır. Access, Dbase, Oracle, Paradox gibi yazılımlar bu tür yazılımlardır. Veri tabanı birbiri ile ilişkili veriler topluluğudur ve sadece verileri değil, onlar arasındaki ilişkileri de saklar. Günümüzde kullanılan ilişkisel modele dayalı modern veri tabanlarının yapıları birbirlerine benzerler [8]. Veriler satır (kayıt) ve sütunlardan (alan) oluşan tablolara kaydedilmekte ve ortak yada birbiri ile ilgili verileri içeren farklı tablolar ilişkilendirilebilmektedir. VTYS, kayıt, silme, düzeltme, sorgulama, indeksleme, çok kullanıcılı okuma, güncelleştirme, paylaşma vb. gibi işlemleri gerçekleştirir, organize eder ve veri erişim yollarını, yetkileri ve veri bütünlüğünü denetler. Bunların dışında kullanıcı arayüzleri, formlar, menüler, raporlar, sorgular, makrolar vb. veri tabanı yönetim yazılımının sağladığı hizmetlerdendir. Sağladıkları bu hizmetlerle beraber günümüzün veri tabanı yönetim yazılımları bir çok açıdan uygulama programlarının görevlerini yerine getirebilmekte, makro programlama dilleri sayesinde özel amaçlı yazılımlar ilave edilebilmektedir [5].

VTYS’lerinin önemli faydalarından biri de veri bağımsızlığı sağlamasıdır. Bu sistemler kullanıldığında, uygulama programlarında verilerin nereye, nasıl kaydedileceği gibi bir endişeye yer bulunmamakta, bu tür işlemler sadece VTYS’lerine iletilmekte ve işlem arka planda, dosyalama işlemlerindeki işlem hızına oranla kat kat hızlı bir şekilde gerçekleştirmektedir. VTYS, verilerle uygulama programları arasında hem vasıta, hem de denetleyici görevini üstlenmektedir. Veri tabanında yada uygulama programlarında meydana gelen herhangi bir değişiklik bir diğerini etkilememekte, bununla birlikte, veri tabanı yönetim yazılımı verilerin doğru olarak sağlanacağını garanti etmektedir. Böylece, uygulama programları ve veri tabanını korumak için ayrı bir emeğe gerek kalmamaktadır. Veri tabanı sistemi tarafından sağlanan hizmetler, aynı zamanda yeni uygulama programlarının gelişimini de kolaylaştırmışlardır [2].

3. COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ ÜLKEMİZDEKİ UYGULAMALARI VE SORUNLAR

Bilgi sistemleri, organizasyonların yönetimsel fonksiyonlarını desteklemek amacı ile bilgi toplayan, depolayan üreten ve dağıtan bir mekanizma olarak tanımlanır [10]. İşletme bilgi sistemleri, yönetim bilgi sistemleri, banka bilgi sistemleri, uçuş bilgi sistemleri, kütüphanecilik bilgi sistemleri, coğrafi bilgi sistemleri vb. gibi birçok bilgi sistemi farklı amaçlara yönelik olarak hazırlanabilir [1]. Bunların her biri; amacına uygun olarak, kuruldukları ortamı verimli ve kazançlı bir şekilde yönetmek amacı ile oluşturulan sistemlerdir. CBS, grafik ve grafik olmayan verilerin ilişkilendirilip bütünleştirilerek organize edilmesi, işlenmesi ve yönetilmesidir. Bu özelliğinden dolayı CBS diğer bilgi sistemlerinden tamamen farklı bir yapıdadır. Diğer bilgi sistemleri günümüzün gelişmiş veri tabanı yönetim yazılımları sayesinde, belki ilave uygulamalara dahi ihtiyaç duymadan organize edilebilmekte ve pratikte kullanılabilmektedir. Oysa CBS’lerde konumsal verilerin olması ve bu verilerin bilgisayar ortamında işlenmesi ve sözel verilerle ilişkilendirilmesi gerekliliği CBS kurulumlarında kullanılmak üzere tasarlanan altyapı programlarının ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Arcview, Arcinfo, Mapinfo, Geomedia, Span, Smallworld, Netinfo gibi yazılımlar bu türden programlar olup mekansal verilerin organizasyonu ile bunların sözel verilerle ilişkilendirilmesi gibi işlemleri gerçekleştirmektedir. Bu noktadan hareketle bu programlar birer “Coğrafi veri tabanı yönetim yazılımı” (CVTYS) olarak düşünülebilir. Aynı düşünce ile bu sistemler [10] tarafından birer Konumsal Veri İşleme Sistemi (KVİS) olarak adlandırılmaktadır.

CBS uygulamalarının geçmişi 60’lı yıllara kadar uzanmakta ve bu gün gelişmiş bir çok ülke, kurdukları ulusal ölçekteki sistemleri uzun yıllardır kullanmaktadır. Ülkemiz ise CBS’ne geçiş sürecinde henüz oldukça yenidir [4]. Ne yazık ki ülkemizde CBS kavramı da tam olarak anlaşılamamış görünmektedir. Şu ana kadar gerçekleştirilen uygulamalarda yapılan iş, CBS kurulacak ortama ait verilerin ilk baştan yeniden elde edilerek söz konusu altyapı programları üzerine entegrasyonu ve bunun CBS olarak sunulmasıdır. Belli bir uzmanlık ve yabancı dil bilgisi gerektiren ve kişiye bağımlı olan bu programların kullanım ve işletilmesinde sorunlarla karşılaşıldığı bilinen bir gerçektir. Kabul edilebilir bir CBS’nde verilerin hızlı ve ekonomik bir şekilde elde edilmesi, veri paylaşım, güncelleştirme ve güvenlik sistemlerinin kurulması, ardından bu verilerin yukarıda bahsettiğimiz, bir nevi “Coğrafi VTYS” olan altyapı programları ile entegre edilmesi, sonrasında ise bu yapının üstünde, sistemin kurulduğu ortamdaki prosedürlere uygun, uygulama programları ve Türkçe arayüzler geliştirilmesi gerekmektedir. Bu yazılım ve arayüzler, son kullanıcıların vasıfsız kişiler olabileceği göz önüne alınarak, olabildiğince sade ve anlaşılır olarak hazırlanmalıdır. Ülkemizdeki uygulamalarda maalesef, yukarıda belirtilen hususların ya eksik veya hiç gerçekleştirilemediği gözlenmektedir. Yaşanan tecrübeler, CBS kurmaya niyetli kuruluşlara, bu sistemlerin kurulmasının çok zor olduğu ve istenen verimin elde edilemeyeceği intibaını vermektedir. Bu nedenle kurumlar, kesin başarının taahhüt edilemediği, finansal boyutları büyük yatırımlar altına girmekten çekinmektedirler.

4. OPTİK KARAKTER TANIMA SİSTEMLERİ

(Optical Character Recognition – OCR)

Bir tarayıcı vasıtasıyla taranarak raster görüntüsü elde edilen metinlerin, yorumlayıcı programlar sayesinde ayrıştırılıp tanınarak sayısallaştırılması ve sonuçta text haline dönüştürülmesi işlemlerini yerine getiren sistemlere Optik Karakter Tanıma (OKT) sistemleri denilmektedir. Karakter tanıma problemi örüntü tanıma literatüründe üzerinde çokça çalışma yapılmış bir alan olarak göze çarpmakla birlikte bu alanla ilgili problemlerin çözümünde halen tam bir çözüme ulaşıldığı söylenemez. Üzerinde işlem yapılacak verilerin çok ve kolay elde edilir olması, bu alanda çalışma yapacak araştırmacıları teşvik eden faktörlerden biri olmuştur. OKT işleminde, matbaa harfli yada el yazısı metinler tarayıcıdan bit eşlem görüntü olarak sisteme verilir. Sistem bu veri üzerinde önişleme ve segmentasyon (ayrıştırma, bölümleme) yapar. El yazısını tanıma probleminde ilk olarak ele alınması gereken, harflerin ve kelimelerin nasıl segmente edileceğidir. Hangi nokta kümelerinin kelime, hangilerinin harfi belirlediğinin bulunması oldukça zor bir işlemdir. El yazısı metinler üç değişik şekilde elde edilebilir. Kutulama; harfler önceden kağıt üzerine çizilmiş kutucukların içine yazılır. Satırlama; kelimeler ve bunları oluşturan harfler düzgün hayali bir hat üzerine yazılır. Kuralsız yazma; harfler bir yüzey üzerine değişik konumlara, hatta değişik yönelmelerle yazılır. Kutulama işleminde segmentasyon yok denecek kadar azdır. Satırlama ve özellikle kuralsız yazma yöntemlerinde ise segmentasyon oldukça zorlaşmaktadır. Hatta tanıma işleminin en önemli kesimini oluşturmaktadır. Hatalı segmentasyon tüm tamıma işleminin yanlış çalışmasına sebep olabilir. Bu yüzden el yazısı tanıma işlemi farklı fontlardaki matbaa harflerini tanıma işleminden bile daha zordur. Matbaa harfleri ile yazılmış bir metin el yazısından daha düzenli olsa da matbaa harflerini dahi tam doğrulukta tanıyan sistemler halen araştırma konusudur. Literatürde yapay sinir ağlarına dayalı tanıyıcı sistemler için pek çok sonuca rastlamak mümkündür. Çok değişik boyutta eğitme seti sayısı ve test verisi sayısı üzerinde, hepsi de değişik amaçlar için çalışmalar yapılmıştır. Bu yüzden genel bir doğru sınıflandırma oranı tespit etmek zordur. Fakat %80-90 arasında başarı oranları söz konusudur [7].

5. CBS’NE KAYNAK OLMAK ÜZERE GRAFİK OLMAYAN VERİLERİN STANDARTLAŞTIRILMASI

Bir CBS kurulumunda en çok zaman alan, külfetli ve pahalı aşama verilerin toplanmasıdır. Bazı araştırmalara göre, bir CBS için veri toplamanın toplam maliyete oranı %60-80 düzeyindedir. Bunun da ötesinde etkin bir CBS yaşamı boyunca sürekli güncellenmeye ve yenilenmeye ihtiyaç duyar. Literatürde belirtildiğine göre bir CBS’nin yaşam süreci içerisinde donanım, yazılım ve veri maliyetleri oranı sırasıyla 1:10:100 şeklinde olmaktadır [4]. Bu nedenle, herhangi bir kuruluş için, ihtiyaç duyduğu veriyi ilk elden, en baştan toplamak yerine, mümkün olduğunca, halihazırdaki verilerinden ve o veriye sahip olan başka kaynaklardan elde etmek ve bunları, belirli standartlara dönüştürmek çok daha ekonomik, hızlı ve verimli bir yöntemdir. Söz konusu verilerden azami şekilde faydalanmanın yolu, dönüştürme işlemlerini hızlı ve otomatik olarak gerçekleştirebilecek yazılımlar üretmektir.

Bir başka deyişle, kağıt üzerinde basılı yada bilgisayar ortamında kayıtlı bulunan farklı formattaki mekansal bilgilere ait öznitelik bilgilerinin veri tabanına aktarılmasıyla ilgili veri dönüşümlerini mümkün kılabilecek yazılımların geliştirilmesi gerekmektedir. Bu çalışma yukarıda sözü edilen problemlerden en önemlilerinden birisi olan verilerin hızlı ve ekonomik elde edilebilmesini mümkün kılmaya yönelik bir katkı sağlamak üzere Visual Basic dilinde geliştirilen bir yazılımın uygulanmasına dair örnekler sunulmaktadır.

Gerçekleştirilen uygulamalarda, farklı veri yapılarında kayıtlı bulunan örnek mülkiyet bilgileri (tescil cetvelleri), CBS’ne kaynak olmak üzere bir VTYS’de bir araya getirilmiştir. Matbu halde bulunan dokümanlar, dosyalama yöntemi ile oluşturulmuş (text) farklı uygulama programlarına ait veriler, Word, Excel gibi yazılımların belgeleri ve Access’te kayıtlı fakat veri yapısı farklı olan, değişik formattaki bilgiler Access veritabanı formatında, oluşturulan belirli bir standarda dönüştürülmüştür (Şekil 1). Diğer taraftan matbu halde bulunan basılı verilerin sayısal olarak elde edilmesinde Optik Karakter Tanıma (OKT) yazılımları kullanılmış ve test edilmiştir.

6. UYGULAMA

Gerçekleştirilen uygulamada sırasıyla aşağıdaki işlemler yapılmıştır. Bunlar;

1. Yazılı (sayısal olmayan) dokümanların işlenebilir text dosyasına dönüştürülmesi: Bununla ilgili gerçekleştirilen uygulamada, imar uygulamalarında düzenlenen, matbu halde bulunan dağıtım cetvellerinin OKT yöntemi ile işlenebilir metin haline dönüştürülmesi amaçlanmıştır. Bunun için;

· Üzerinde çalışılan örnek şuyuulandırma cetveli, tarayıcıda (scanner) uygun çözünürlükte taranarak raster (resim) görüntüsü elde edilmekte (Şekil 2),

· “Recognita Plus” isimli optik karakter tanıma (OKT) yazılımı yardımıyla, raster görüntü metin (text) haline çevrilmekte ve

· Elde edilen ham metin üzerinde düzeltmeler yapılarak, işlenebilir durumdaki text dosyası oluşturulmaktadır. (Şekil 3)

2. Netcad, Eghas gibi farklı uygulama programları tarafından oluşturulmuş olan dağıtım cetvellerine ait örnek dosyaların, bilgisayar kayıt ortamındaki arşiv bilgilerinden temin edilmesi.

3. Word, Excel belgelerinini Access tablolarına dönüştürülmesi: Tescil cetvellerinin yazılı çıktılarını almak üzere hazırlanmış olan Word, Excel vb. belgelerinden başka, sayısal olarak kaydı olmayan veriler, veri yapıları ve görünür tasarımlarında birtakım değişiklikler yapılarak, Access’e uygun tablolar haline getirildikten sonra “export” edilerek Access tablosu haline çevrilmektedir.

4. Halihazırda Access’te kayıtlı bulunan verilerin elde edilmesi.

5. 1 ve 2 nolu işlem adımlarında elde edilen text dosyalarındaki verilerin, Visual Basic dilinde yazılan dönüşüm programları sayesinde otomatik olarak Access veri tabanına aktarılması:

· Şekil 4’de, 2 nolu adımda sözü edilen Eghas yazılımına ait örnek bir şuyuulandırma cetveli çıktısı görülmektedir. Bu dosya text halindedir ve görüldüğü gibi Windows ortamına geldiğinde yazı karakterlerinde bozulmalar meydana gelmiştir. Geliştirilen “Eghas şuyuulandırma dosyalarını veritabanına aktaran program” sayesinde bozulan karakterler otomatik olarak düzeltilmekte, text içindeki fazlalık çizgi, yazı ve başlıklar ayıklanmakta, bir sonraki işlem adımında açıklanan format değişiklikleri yapılarak, veriler otomatik bir şekilde Access veritabanına aktarılmaktadır

· Aynı şekilde 1 nolu işlem adımında sözü geçen, oluşturulmuş text dosyaları, geliştirilen yazılımlar vasıtasıyla okunup, yorumlanarak içerdiği veriler Access veritabanına aktarılmaktadır.

6. 3, 4, ve 5. nolu işlem adımlarında oluşturulan Access veri tabanındaki farklı yapılardaki tabloların düzenlenmesi: Burada, Vbasic dilinde geliştirilen programlar kullanılarak bu tablolar, belirlenen standart bir yapıya dönüştürülmüştür (Şekil 5). Söz konusu dönüştürme işlemlerinden bazıları şunlardır;

· Belirli bir sütundaki bilgiler değişik şartlarla birbirinden ayrılarak farklı iki veri alanı haline getirilmekte yada tersine, iki farklı veri alanı tek sütunda birleştirilmektedir. Örneğin, bir tabloda “ADI SOYADI” formatında tek kayıt alanı(sütun)nda saklı olan veriler, diğer tablodaki “Adı” ve “Soyadı” formatında, (baş harfleri büyük diğerleri küçük olacak şekilde) iki farklı kayıt alanına aktarılmaktadır. Bu işlem esnasında “Adı” veri alanının birden fazla kelimeden oluşabileceği göz önüne alınmıştır. Bir başka örnek vermek gerekirse; “Pay/Payda” formatında tek kayıt alanındaki bilgiler, ayrılarak “Pay” ve “Payda” şeklinde iki sütun haline getirilmektedir.

· Kayıtlar üzerinde, program tarafından gerçekleştirilen belirli sorgulamalardan sonra, elde edilen sonuca göre, ilgili sütunlara (ada ve parsel numaralarına göre “Mahalle” veri alanının doldurulması gibi) gerekli bilgiler aktarılmaktadır.

7. SONUÇ VE ÖNERİLER

Günlük hayatın parçası olan bir çok işlem yazılım ve donanım dünyasındaki gelişmeler neticesinde kolaylaşmış, bir çok alanda otomasyona geçilmeye başlanmıştır. Bankamatikler, akıllı ulaşım sistemleri, gelişmiş iletişim teknolojileri, sanal ortamdaki aktiviteler, bilgi sistemleri... bunlara birer örnektir. Günümüz bilgi çağıdır ve artık her türlü bilgi tuşların altındadır. Söz konusu faaliyetler yoğun veri organizasyonlarını ve yönetimlerini gerektirmektedir. Bu da, hızlı ve verimli bir şekilde veri üretimi ile mümkün olabilmektedir. Fakat ülkemizde bu yöndeki olumsuzluklar sürmektedir. Kurumlarımızın veriyi paylaşmak yada dönüştürmek yerine ilk elden toplama yoluna gitmeleri geleneksel bir alışkanlık ve yanlışlıktır.

Ülkemizde bir çok alanda CBS oluşturulmasında ihtiyaç duyulan harita bilgileri çoğu kez sayısal ortamda olmasa da, mevcuttur. Bu bilgiler çeşitli kurumların halihazır harita ve kadastral harita üretimleri neticesinde elde edilmekte ve klasik arşivleme yöntemleri uyarınca saklı tutulmaktadır. CBS için ihtiyaç duyulan bilgilerin el yordamı ile veri tabanı sistemlerine aktarılma önerisi, büyük hatalar oluşturacağı düşüncesiyle kabul görmemekte, bunun yerine verilerin sil baştan sayısal olarak elde edilmesi kolay çözüm yolu olarak önerilmektedir. Bu husus, CBS’nin kuruluş maliyetini defalarca arttırması nedeniyle, niyet ve girişimlerin bir sonraki yatırım dönemine ertelenmesine neden olmakta ve sistemin hayata geçirilmesinde en büyük engeli teşkil etmektedir.

CBS uygulamalarına kaynak teşkil eden verilerin bir VTYS ile organize edilmesi, işlenmesi ve saklanması çok büyük bir avantaj olmasına rağmen, ülkemizde yaygın olarak kullanılmakta olan bazı yazılımlar, veri saklama yöntemi olarak, halen dosyalamayı kullanmakta ve her biri farklı formatta saklamaktadır. Bunun sonucunda programlar arası dönüşüm problemleri sıkça yaşanmakta ve aynı problem CBS kurulması aşamasında, bu verilerden faydalanmak gerektiği zaman da ortaya çıkmaktadır. Bu yüzden genel kabul görmüş bir VTYS standardında veri üretilmesi, bir gerekliliktir.

Bu çalışma ile mevcut bilgilerin veri tabanı sistemlerinde belirli bir standartta elde edilebilecekleri gösterilmektedir.Bir bilgi sisteminin en önemli ve en külfetli ayağı olan veri toplama ve sisteme entegrasyonu konusunda yapılan bu türden çalışmalar ülkemizdeki CBS uygulamalarının geleceğini olumlu yönde etkileyecek ve yaygınlaşmasında önemli rol oynayacaktır.

CBS’lerinin en temel verilerinden olan tapu kayıtlarının, büyük bir kısmı hala yazılı halde tapu kütüklerinde saklanmaktadır. Ayrıca Osmanlı döneminden kalma tapu kayıtları da çözülmeyi beklemektedir. OCR yolu ile, yazılı haldeki verilerin sayısallaştırılması ve veri olarak kullanılması başlı başına bir araştırma konusudur. Bu çalışma ile bu yönde yapılacak araştırmalara ışık tutulmaktadır.

Matbu Veriler

OCR

Text Dosyaları

Dönüşüm

Yazılımı Access Tablosu

Uygulama Programları Dönüşüm Uygulama

Dosyaları Yazılımı Standardı

Access Verileri

Şekil 1. Veri dönüşümü uygulamasının aşamaları

Şekil 5. Uygulama formatı

Şekil 2. Şuyuulandırma cetvelinin taranmasıyla elde edilen raster görüntü

36 3541 Arsa 18c1c 3908 1 314 TAM 314.00 0.00 314.00 Ahmet Nas Arif oğlu G22818c1c 103 1 5376.00 314 5376

36 3542 Arsa 18c1c 3908 2 241 TAM 241.00 0.00 241.00 Osman Ayyıldız Ahmet oğlu G22B18c1c 103 1 5376.00 241 5376

36 3543 Arsa 18c1c 3908 3 239 TAM 239.00 0.00 239.00 Osman Ayyıldız Ahmetoğlu G22818c1c 103 1 5376.00 239 5376

36 3544 Arsa 18c1c 3908 4 239 TAM 239.00 0.00 239.00 Osman Ayyıldız Ahmetoğlu G22818c1c 103 1 5376.00 239 5376

36 3545 Arsa 18c1c 3908 5 278 TAM 278.00 0.00 278.00 Kemal Erdoğan Mehmetoğlu G22818c1c 103 1 5376.00 278 5376

36 3546 Arsa 18c1c 3908 6 259 118 259 118.00 0.00 118.00 Ali Haydar Diyaroğlu Hüseyin oğlu G22818c1c 103 1 5376.00 118 5376

36 3546 Arsa 18c1c 3908 6 259 118 259 118.00 0.00 118.00 Kemal Erdoğan Mehmet oğlu G22818c1c 103 1 5376.00 118 5376

36 3546 Arsa 18c1c 3908 6 259 23 259 23.00 0.00 23.00 Gebze Belediyesi G22818c1c 103 1 5376.00 23 5376

36 3547 Arsa 18c1c 3905 7 262 TAM 262.00 0.00 262.00 Hanım Usta Mustafa kızı G22818c1c 103 1 5376.00 262 5376

36 3548 Arsa 18c1c 3908 8 264 TAM 264.00 0.00 264.00 Mehmet Usta Mustafa oğlu G22818c1c 102 2 171.00 TAM

36 3548 Arsa 18c1c 3908 8 264 TAM 264.00 0.00 264.00 Mehmet Usta Mustafaoğlu G22818c1c 103 1 5376.00 93 5376

36 3549 Arsa 18c1c 3908 9 267 157 267 157.00 0.00 157.00 Abdurrahman Gündüz G22818c1c 102 1 168.00 157 168

36 3549 Arsa 18c1c 3908 9 267 110 267 110.00 0.00 110.00 Gebze Belediyesi G22818c1c 102 1 168.00 11 168

36 3549 Arsa 18c1c 3908 9 267 110 267 110.00 0.00 110.00 Gebze Belediyesi G22818c1c 101 2 252.00 12 252

36 3549 Arsa 18c1c 3908 9 267 110 267 110.00 0.00 10.00 Gebze Belediyesi G22818c1c 103 1 5376.00 87 5376

36 3550 Arsa 18c1c 3908 10 269 TAM 269.00 0.00 269.00 Kemal Erdoğan Mehmet oğlu G22818c1c 102 3 269.00 TAM

36 3551 Arsa 18c1c 3908 11 339 TAM 339.00 0.00 339.00 Kemal Erdoğan Mehmetoğlu G22818c1c 102 4 339.00 TAM

36 3552 Arsa 18c1c 3909 1 346 TAM 346.00 0.00 346.00 Kemal Erdoğan Mehmetoğlu G22818c1c 103 1 5376.00 346 5376

36 3553 Arsa 18c1c 3909 2 365 TAM 365.00 0.00 365.00 Kemal Erdoğan Mehmetoğlu G22818c1c 103 1 5376.00 365 5376

36 3554 Arsa 18c1c 3909 3 313 243 313 243.00 0.00 243.00 Recep Türkü G22818c1c 103 1 5376.00 243 5376

36 3554 Arsa 18c1c 3909 3 313 70 313 70.00 0.00 70.00 Sami Yılmaz Sabri oğlu G22818c1c 103 1 5376.00 70 5376

36 3555 Arsa 18c1c 3909 4 272 TAM 272.00 0.00 272.00 Nuran Cömert G22818c1c 103 1 5376.00 272 5376

36 3556 Arsa 18c1c 3909 5 259 TAM 259.00 0.00 259.00 Kemal Erdoğan Mehmetoğlu G22818c1c 103 1 5376.00 259 5376

36 3557 Arsa 18c1c 3909 6 253 TAM 253.00 0.00 253.00 Kemal Erdoğan Mehmet oğlu G22818c1c 103 1 5376.00 253 5376

36 3558 Arsa 18c1c 3909 7 246 22 246 22.00 0.00 22.00 Sami Yılmaz Sabri oğlu G22818c1c 103 1 5376.00 22 5376

Şekil 3 OCR sonucu elde edilen düzeltilmiş metin dosyası

U Y U L A N D I R M A C E T V E L ˜ SAYFA: 1

ÚÄÄÄÄÂÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÂÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÂÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÂÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÂÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÂÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿

³ ³ UYGULAMAYA G˜REN PARSEL˜N ³ K A Y I T M A L ˜ ¦ ˜ N ˜ N ³ H˜SSEYE ˜SABET EDEN ³DšZENLEME ³T E S C ˜ L E D ˜ L E N P A R S E L ˜ N ³ D š Z E N L E M E D E N D O L A Y I ³

³ ÃÄÄÄÄÄÂÄÄÄÄÄÄÂÄÄÄÄÄÄÂÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÂÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÂÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÂÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ´ORTAKLIK ÃÄÄÄÄÄÄÄÂÄÄÄÄÄÄÄÄÂÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÂÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÂÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÂÄÄÄÄÄÄÄÄÄÂÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³

³SIRA³PAFTA³ ADA ³PARSEL³YšZ™l€šM³ ³ ³ H˜SSE M˜KTARI ³ HESAP ³DšZENLEME ³PAYI ³ ˜MAR ³ ˜MAR ³ M˜KTARI ³ MAL˜¦˜N ³PARS.³PAYINA DšEN (mı)³FIY.TAKT.³TESC˜L ED˜lEN ˜POTEK ³ ³

³ ³ ³ ³ ³ ³ ADI SOYADI ³ BABA ADI ³ ³ ED˜LEN ³ORTAKLIK ³€IKTIKTAN ³ PAFTA ³ ADA PAR³ ³ H˜SSES˜ ³ ÃÄÄÄÄÄÄÄÄÂÄÄÄÄÄÄÄÄ´RAP.BR Mı³ ALACAK BOR€ ³ ³

³ NO ³ NO ³ NO ³ NO ³ Mı ³ ³ ³ PAY/PAYDA ³ (mı) ³PAYI (mı) ³SONRA (mı)³ NO ³ NO ³ ( mı ) ³ ( mı ) ³C˜NS˜³ALACAK +³ BOR€ - ³ 1000 TLñ³ (TL) (TL) ³ A€IKLAMA ³

ÃÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÂÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÂÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ´

³ 629³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³ADEM TEK˜R ³˜SMA˜L ³ 687/30099 ³ 229³ 80³ 149³ ³ 4851³14³ 186³ 149/ 186³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

ÃÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÅÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÅÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ´

³ 633³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³AHMET KARAKAYA ³HšSEY˜N ³ 1200/30099 ³ 400³ 139³ 261³ ³ 4851³ 4³ 212³ 1/1 ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ 4940³ 1³ 3596³ 75/ 3596³ ³ ³ -26³ 0³ ³ ³ ³

³ 621³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³AL˜ DURDU ³RAS˜M ³ 972/30099 ³ 324³ 113³ 211³ ³ 4852³ 3³ 236³ 211/ 236³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ 616³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³AL˜ AH˜N ³˜BRAH˜M ³ 1035/30099 ³ 345³ 120³ 225³ ³ 4853³13³ 254³ 225/ 254³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ 623³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³AL˜ Y˜¦˜T ³SAL˜H ³ 1029/30099 ³ 343³ 120³ 223³ ³ 4853³14³ 304³ 223/ 304³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ 618³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³AVN˜ GšRSOY ³MšSLšM ³ 750/30099 ³ 250³ 87³ 163³ ³ 4851³ 6³ 436³ 163/ 436³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ 631³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³AVN˜ GšRSOY ³MšSLšM ³ 687/30099 ³ 229³ 80³ 149³ ³ 4851³ 6³ 436³ 149/ 436³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ 634³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³BEK˜R ˜LKUN ³MEHMET ³ 1002/30099 ³ 334³ 116³ 218³ ³ 4853³12³ 219³ 218/ 219³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ 614³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³CEMAL MALKO€ ³HšSEY˜N ³ 1000/30099 ³ 333³ 116³ 217³ ³ 4851³13³ 182³ 1/1 ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ 4988³ 1³ 1239³ 54/ 1239³ ³ ³ -19³ 0³ ³ ³ ³

³ 638³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³EM˜NE KILI€ ³TEMEL ³ 657/30099 ³ 219³ 76³ 143³ ³ 4851³ 2³ 213³ 143/ 213³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ 626³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³GAZ˜ AH˜N ³BAYRAM ³ 2100/30099 ³ 700³ 244³ 456³ ³ 4851³ 8³ 326³ 1/1 ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ 4851³ 9³ 169³ 130/ 169³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ 637³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³HAMD˜ DEM˜R ³AL˜ ³ 500/30099 ³ 167³ 58³ 109³ ³ 4851³11³ 181³ 109/ 181³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ 617³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³HASAN TEK˜R ³˜SMA˜L ³ 1050/30099 ³ 350³ 122³ 228³ ³ 4851³ 7³ 387³ 228/ 387³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ 622³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³HšSEY˜N KAIK ³AL˜ ³ 1800/30099 ³ 600³ 209³ 391³ ³ 4852³ 1³ 328³ 1/1 ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ 4862³10³ 158³ 63/ 158³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ 627³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³˜SMA˜L YILMAZ ³HASAN ³ 1551/30099 ³ 517³ 180³ 337³ ³ 4853³16³ 314³ 53/ 314³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ 4853³15³ 537³ 284/ 537³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ 636³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³MEHMET TOP€U ³B˜LAL ³ 3000/30099 ³ 1000³ 349³ 651³ ³ 4853³15³ 537³ 222/ 537³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ 4852³ 4³ 503³ 429/ 503³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ 613³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³MUSTAFA BšLBšL ³AL˜ ³ 3000/30099 ³ 1000³ 349³ 651³ ³ 4903³ 4³ 250³ 1/1 ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ 4988³ 1³ 1239³ 252/ 1239³ ³ ³ -88³ 0³ ³ ³ ³

³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ 4904³12³ 237³ 1/1 ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ 615³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³MUSTAFA KILI€ ³ER˜F ³ 300/30099 ³ 100³ 35³ 65³ ³ 4904³10³ 239³ 65/ 239³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ 620³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³MUSTAFA KILI€ ³ER˜F ³ 357/30099 ³ 119³ 42³ 77³ ³ 4904³10³ 239³ 77/ 239³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ 639³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³™MER BIYIK ³MUSTAFA ³ 735/30099 ³ 245³ 85³ 160³ ³ 4851³10³ 170³ 160/ 170³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ 624³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³RECEP OKUR ³YUSUF ³ 1320/30099 ³ 440³ 153³ 287³ ³ 4853³11³ 190³ 119/ 190³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

ÀÄÄÄÄÁÄÄÄÄÄÁÄÄÄÄÄÄÁÄÄÄÄÄÄÁÄÄÄÄÄÄÄÄÁÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÁÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÁÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÁÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÁÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÁÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÁÄÄÄÄÄÄÄÁÄÄÄÄÄÁÄÄÁÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÁÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÁÄÄÄÄÄÁÄÄÄÄÄÄÄÄÁÄÄÄÄÄÄÄÄÁÄÄÄÄÄÄÄÄÄÁÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÁÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÁÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ

YšKLEN˜C˜ KONTROL EDEN KONTROL EDEN TASD˜K

DENGE HAR˜TA LTD T˜. HAR˜TA EF˜ HAR˜TA MšDšRš BELED˜YE BAKANI

˜lyas SEKER Recep šnverdi aban SARIAY Ahmet PENBEGšLLš

U Y U L A N D I R M A C E T V E L ˜ SAYFA: 2

³ ³ UYGULAMAYA G˜REN PARSEL˜N ³ K A Y I T M A L ˜ ¦ ˜ N ˜ N ³ H˜SSEYE ˜SABET EDEN ³DšZENLEME ³T E S C ˜ L E D ˜ L E N P A R S E L ˜ N ³ D š Z E N L E M E D E N D O L A Y I ³

³ ³ ³ ³ ³ ³ ADI SOYADI ³ BABA ADI ³ ³ ED˜LEN ³ORTAKLIK ³€IKTIKTAN ³ PAFTA ³ ADA PAR³ ³ H˜SSES˜ ³ ÃÄÄÄÄÄÄÄÄÂÄÄÄÄÄÄÄÄ´RAP.BR Mı³ ALACAK BOR€ ³ ³

³ NO ³ NO ³ NO ³ NO ³ Mı ³ ³ ³ PAY/PAYDA ³ (mı) ³PAYI (mı) ³SONRA (mı)³ NO ³ NO ³ ( mı ) ³ ( mı ) ³C˜NS˜³ALACAK +³ BOR€ - ³ 1000 TLñ³ (TL) (TL) ³ A€IKLAMA ³

³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ 4853³10³ 363³ 168/ 363³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ 625³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³SAADET Dš¦MEO¦LU ³MEHMET ³ 687/30099 ³ 229³ 80³ 149³ ³ 4851³15³ 193³ 149/ 193³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ 619³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³SAL˜H ALAN€ ³MUHARREM ³ 810/30099 ³ 270³ 94³ 176³ ³ 4851³ 5³ 202³ 176/ 202³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ 635³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³SIDIK GšLTEPE ³MUSTAFA ³ 657/30099 ³ 219³ 76³ 143³ ³ 4851³ 1³ 185³ 143/ 185³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

³ 630³ 49³ 11 ³ 56 ³ 10033³ENEL EK˜NC˜ ³MEHMET ³ 687/30099 ³ 229³ 80³ 149³ ³ 4851³12³ 190³ 149/ 190³ ³ ³ ³ ³ ³ ³ ³

Şekil 4 Eghas yazılımına ait text formatında bir şuyuulandırma cetveli dosyası

KAYNAKLAR

1. Alkış, Z.,Yerel Yönetimler İşin Kent Bilgi Sistemi Tasarımı ve Uygulaması, Doktora Tezi, İTÜ, İstanbul, 1994

2. Aranoff, S., Geographic İnformation Systems. A management Perspective., Canada, 1993

3. Banger, G., Bilgisayar Programlamanın Temel Bilgileri, Trabzon, 1995

4. Cömert, Ç., Ulusal Konumsal Veri Altyapısı İçin Veri Değişim Standartının Belirlenmesi, Doktora Tezi, KTÜ, Trabzon, 1996

5. Gümüşay, M. Ü., Arazi Bilgi Sistemi Ders Notları, İstanbul

6. Karagülle, İ.,Pala,Z., Visual Basic 6.0 Pro, İstanbul, 1999

7. Öztürk, A., Osmanlıca Karakterlerin Bilgisayar Destekli Tanınması, Y.lisans tezi, GYTE, Gebze, 1998

8. Uysal, M., MS Visual Basic ile yazılım Geliştirme, Beta yayınevi, İstanbul, 1997

9. Yanık, M., Visual Basic 5.0, İstanbul, 1997

10. Yomralıoğlu, T. ve Çelik, K., GIS? , 21. Ulusal CBS sempozyumu, bildirileri, KTÜ, Trabzon, 1994